فصل اول
مشخصات دفاتر قانونی :
مادة 2 ) دفاتر قانونی مشمول این آییننامه عبارت است از کلیة دفاتر روزنامه و کل اعم از مشترک یا جدا از یکدیگر و دفتر مشاغل (دفتر درآمد و هزینه) که قبل از ثبت هرگونه عملیات حسابداری در آنها. دفاتر روزنامه و کل مطابق مقررات مواد 11 و 12 قانون تجارت مصوب سال 1311 از طرف نمایندة ادارة ثبت اسناد و دفتر مشاغل از طرف ادارات امور مالیاتی ذیربط حسب مورد امضا پلمپ و ثبت گردیده و به فارسی تحریر شدهباشد.
تبصرة 1 ـ اشتباه در شمارهگذاری صفحات و همچنین اشتباهات ناشی از پلمپ دفاتر در مراجع مذکور موجب بیاعتباری دفاتر نخواهد بود.
تبصرة 2 ـ نوشتن دفاتر با وسایلی که بهسهولت قابل محو است (مانند مواد گرافیک) ممنوع است.
تبصرة 3 ـ ادارات امور مالیاتی موظفند فهرست دفاتر ثبت و پلمپشدة واصله از ادارة ثبت اسناد و همچنین فهرست دفاتر مشاغل ثبت و امضاشده از ناحیة خود را به ادارات امور مالیاتی مربوط ارسال نمایند.
مادة 3 ) مؤدیان مشمول این آییننامه مکلفند برای هر سال مالی، فقط از دفاتر امضای پلمپ و ثبتشده ظرف یک سال قبل استفاده نمایند.، مگر اینکه در اثنای سال بهعلت تمامشدن دفاتر نیاز به دفاتر جدید باشد که در اینصورت مجاز هستند دفاتر جدید امضا، پلمپ و ثبت نمایند و با رعایت مقررات مادة 16 این آییننامه ادامة عملیات مالی را در دفاتر جدید ثبت کنند. درج تعداد و مشخصات دفاتر مأخوذه برای استفاده در هر سال مالی در اظهارنامة مالیاتی مربوط آن سال الزامی است.
مادة 4 ) دفتر روزنامه دفتری است که اشخاص حقوقی یا حقیقی کلیة معاملات و سایر رویدادهای مالی و محاسباتی خود را با رعایت اصول و موازین و استانداردهای پذیرفتهشدة حسابداری و بهترتیب تاریخ وقوع در آن ثبت نمایند.
تبصره ـ نگهداری دفتر روزنامة واحد برای ثبت کلیة عملیات و یا دفاتر روزنامة متعدد برای هر بخش از عملیات مجاز است.
مادة 5 ) دفتر کل دفتری است که عملیات ثبتشده در دفتر یا دفاتر روزنامه برحسب سرفصل یا کدگذاری حسابها در صفحات مخصوص آن ثبت میشود بهترتیبی که تنظیم حساب سود و زیان و ترازنامه از آن امکانپذیر باشد.
مادة 6 ) دفتر مشترک روزنامه و کل دفتری است که دارای ستونهایی برای سرفصل حسابهای متفاوت باشد بهطوریکه اشخاص حقوقی و حقیقی با ثبت و نگهداری دفتر مذکور برطبق اصول و ضوابط و استانداردهای حسابداری، بتوانند نتایج عملیات خود را از آن استخراج و حساب سود و زیان و ترازنامه تهیه نمایند.
مادة 7 ) دفتر مشاغل (دفتر درآمد و هزینه) دفتری است که حداقل دارای ستونهایی برای درج تاریخ، شرح معاملات، درآمد، هزینه و داراییهای قابل استهلاک باشد و معاملات مذکور بهترتیب تاریخ وضوع در آن ثبت گردد بهطوریکه در پایان سال تعیین جمع درآمد و هزینة شغلی مؤدی و تنظیم حساب سود و زیان از آن امکانپذیر باشد.
فصل دوم
سایر دفاتر، اسناد حسابداری و مدارک حساب :
مادة 8 ) دفتر معین دفتری است که برای تفکیک و مجزا ساختن هریک از حسابهای دفتر کل برحسب مقتضیات و شرایط حساب ممکن است نگهداری شود. کارتهای حساب در حکم دفاتر معین است.
مادة 9 ) سند حسابداری فرمی است که در آن یک یا چند مورد از معاملات و سایر رویدادهای مالی و محاسباتی به حسابهایی که حسب مورد بدهکار یا بستانکار گردیده تجزیه میشود و پس از امضای مراجع ذیصلاح مندرجات آن قابل ثبت در دفاتر میباشد.
مادة 10 ) مدارک حساب عبارت از مستنداتی است که بیانگر وقوع یک یا چند فعالیت یا رویداد مالی یا محاسباتی بوده و اسناد حسابداری و دفاتر برمبنای آنها تنظیم و تحریر میگردد.
فصل سوم
نحوة تحریر و نگهداری دفاتر قانونی :
مادة 11 ) مؤدیانی که دفتر روزنامه و کل نگهداری مینمایند باید کلیة معاملات و سایر رویدادهای مالی و محاسباتی و مؤدیان مجاز به نگهداری دفاتر مشاغل (دفتر درآمد و هزینه) باید هرگونه درآمد، هزینه، خرید و فروش داراییهای قابل استهلاک خود را طبق مقررات این آییننامه حسب مورد در دفاتر مربوط ثبت کنند ولو آنکه برای نگهداری حسابها از ماشینهای الکترونیکی و کارتهای حساب استفاده شود.
تبصره ـ اشتباهات حسابداری درصورتیکه بعداً در اثنای عملیات سال مربوط مورد توجه واقع و برپایة استانداردهای حسابداری در دفاتر همان سال اصلاح و مستندات آن ارائه شود، به اعتبار دفاتر خللی وارد نخواهدکرد.
مادة 12 ) مؤدیان مجاز به نگهداری دفتر مشاغل میتوانند تمام یا قسمتی از درآمد و هزینههای مشابه روزانه را تحت یک شماره ردیف در دفتر ثبت نمایند مشروط بر اینکه در ستون شرح دفتر، نوع و تعداد آنها را قید و اگر متکی به اسناد و مدارک باشد، مشخصات آن را نیز در ستون مزبور درج نمایند. درصورتیکه اقلام درآمد، هزینه، خرید و فروش داراییهای قابل استهلاک متکی به اسناد و مدارک باشد، مؤدیان مذکور میبایست پس از ثبت موارد در دفتر مشاغل، اسناد و مدارک مربوط را بهترتیب شماره ردیف دفتر و بهنحوی که برای رسیدگی مأموران مالیاتی قابل استفاده باشد، نگاهداری نمایند. اقلام درآمد، هزینه، خرید و فروش داراییهای قابل استهلاک متکی به اسناد و مدارک باشد. مؤدیان مذکور میبایست پس از ثبت موارد در دفتر مشاغل، اسناد و مدارک مربوط را بهترتیب شماره ردیف دفتر و بهنحوی که برای رسیدگی مأموران مالیاتی قابل استفاده باشد، نگهداری نمایند.
مادة 13 ) در مواردی که دفاتر روزنامه و کل نگهداری میشود، کلیة معاملات و سایر رویدادهای مالی و محاسباتی مربوط و در موارد نگهداری دفاتر مشاغل، درآمدها، هزینهها، خرید و فروش داراییهای قابل استهلاک باید در همان روز انجام، حسب مورد در دفاتر روزنامه یا مشاغل ثبت گردد.
تبصرة 1 ـ تاریخ مذکور در مدارک یا فاکتور فروش یا خرید و غیره ملاک قطعی تأخیر تحریر شناخته نمیشود و هرگاه انجام و ختم اینگونه اعمال با توجه به روش و طرز کار مؤسسه تابع تشریفات و طی مراحلی باشد تا موضوع آماده برای ثبت در دفتر مربوط شود، فاصلة بین تاریخ فاکتور یا مدارک و روز آمادهشدن آن برای ثبت در دفتر تأخیر ثبت تلقی نخواهدشد.
تبصرة 2 ـ تأخیر در تحریر عملیات درصورتیکه بهمنظور سوءاستفاده نباشد، تا 15 روز به تشخیص ادارة امور مالیاتی و بیش از آن به تشخیص هیأت 3 نفری موضوع بند 2 مادة 97 قانون مالیاتهای مستقیم مصوب 3/12/66 و اصلاحیههای بعدی به قانونیبودن دفاتر خللی وارد نخواهدکرد.
تبصرة 3 ـ در مواردی که دفاتر موضوع این آییننامه توسط مقامات قضایی یا سایر مراجع قانونی از دسترس مؤدی خارج شود و صاحب دفتر از تاریخ وقوع این امر حداکثر ظرف 30 روز دفاتر جدید امضا، پلمپ و عملیات آن مدت را در دفاتر جدید ثبت کند، تأخیر ثبت عملیات در این مدت به اعتبار دفاتر خللی وارد نخواهدکرد.
تبصرة 4 ـ تأخیر ثبت دفاتر در مورد اشخاص حقوقی جدید ا لتأسیس از تاریخ ثبت شخص حقوقی و در مورد سایر اشخاص از تاریخ شروع فعالیت تا 30 روز مجاز خواهد بود.
مادة 14 ) کلیة عملیات ثبتشده در دفاتر روزنامه هر ماه باید حداکثر تا پانزدهم ماه بعد به دفتر کل نقل شود.
مادة 15 ) مؤسساتی که دارای شعبه هستند، مکلفند با توجه به روشهای حسابداری خود، خلاصة عملیات شعبه یا شعب خود را درصورتیکه دارای دفاتر پلمپشده باشند، لااقل سالی یکبار (تا قبل از بستن حسابها) و در غیر اینصورت ماه به ماه در دفاتر مرکز مؤسسه ثبت کنند.
مادة 16 ) امضا و پلمپ دفاتر ضمن سال مالی مشروط بر اینکه تا تاریخ امضا و پلمپ هیچگونه عمل مالی و پولی صورت نگرفتهباشد و همچنین تأخیر امضای پلمپ تا حد مجاز مقرر در تبصرههای 3 و 4 مادة 13 این آییننامه در مورد دفتر روزنامه یا حسب مورد دفتر مشاغل و مادة 14 این آییننامه در مورد دفتر کل به اعتبار دفاتر خللی وارد نخواهدکرد.
مادة 17 ) مؤدیانی که از سیستمهای الکترونیکی استفاده مینمایند، موظفند حداقل ماهی یکبار خلاصة عملیات دادهشده به ماشینهای الکترونیکی را در دفتر روزنامه یا مشاغل حسب مورد ثبت و حداکثر ظرف مهلت تعیینشده در مادة 14 این آییننامه به دفتر کل منتقل کنند، علاوه بر این، بهمنظور تسهیل رسیدگی باید آییننامهها یا دستورالعملهای کار ماشین و برنامههای آن و نحوة کار با نرمافزارهای مالی مورد استفاده را در اختیار مأموران رسیدگی قرار دهند. ضمناً مؤدیان مذکور مکلفند هر سه ماه یکبار خلاصة عملیات دادهشده به ماشینهای الکترونیکی را حداکثر تا 10 روز پس از پایان سه ماه به ادارة امور مالیاتی مربوط تسلیم نمایند.
فصل چهارم
چگونگی تنظیم صورتهای مالی نهایی :
مادة 18 ) اشخاص حقوقی و مشمولین بند (الف) مادة 96 اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم مکلفند صورتهای مالی نهایی خود را با رعایت آخرین استانداردهای حسابداری اعلامی از طرف مراجع ذیصلاح تهیه و تنظیم نمایند.
تبصره ـ در مواردی که فرم اظهارنامة تدوینشده توسط سازمان امور مالیاتی کشور که در اختیار مؤدیان گذارده میشود، حاوی فرم صورتهای مالی نیز باشد، اشخاص موضوع این ماده با تنظیم و تسلیم این فرمها، ملزم به تسلیم صورتهای مالی جداگانه که خود برای مؤسسة متبوع تهیه نمودهاند، نخواهندبود لیکن میتوانند بهمنظور رفع ابهام احتمالی و یا ارائة اطلاعات بیشتر، علاوه بر تنظیم و تسلیم اظهارنامة مزبور، نسخهای در صورتهای مالی و ضمایم مربوط را نیز همراه اظهارنامه به ادارة امور مالیاتی ذیربط تسلیم نمایند.
مادة 19 ) از اشخاص مشمول بند «ب» مادة 96 قانون مالیاتهای مستقیم، هریک که در امور تولید، خرید و فروش کالا فعالیت ندارند و فعالیت آنها بهطور مشخص محدود به دریافت بهای خدمات و پرداخت هزینههاست، بایستی صورت خلاصه درآمدها و هزینهها را حتیالمقدور با تفکیک انواع آنها تهیه و سایر اشخاص موضوع آن بند مکلفند صورت حساب سود و زیان خود را (با ابراز موجودیها، خرید و فروش و غیره) برابر رویههای متداول در امر حسابداری تنظیم نمایند.
تبصره ـ چنانچه فرم اظهارنامة تدوینشده توسط سازمان امور مالیاتی کشور که در اختیار مؤدیان
گذارده میشود، از حیث لزوم ارائة اطلاعات مذکور در این ماده، کفایت امر را بنماید، مؤدیان مزبور ملزم به تهیه و تسلیم صورتهای جداگانه نخواهند بود، لیکن میتوانند بهمنظور رفع ابهام احتمالی و یا ارائة اطلاعات بیشتر، علاوه بر اظهارنامة نسخهای از حساب درآمد و هزینه و یا حساب سود و زیان خود را نیز که به شرح فوق تنظیم نمودهاند، به انضمام سایر یادداشتها و مدارک موجود همراه اظهارنامه به ادارة مالیاتی ذیربط تسلیم نمایند.
فصل پنجم
موارد رد دفاتر :
مادة 20 ) تخلف از تکالیف مقرر در این آییننامه در موارد زیر موجب رد دفاتر میباشد :
1 - درصورتیکه دفاتر ارائهشده بهنحوی از پلمپ خارج شده و یا فاقد یک یا چند برگ باشد.
2 - عدم ثبت یک یا چند فعالیت مالی در دفاتر به شرط احراز.
3 - ثبت تمام یا قسمتی از یک فعالیت در حاشیه .
4 - ثبت تمام یا قسمتی از یک فعالیت (آرتیکل) بین سطور.
5 - تراشیدن و پاککردن و محوکردن مندرجات دفاتر بهمنظور سوءاستفاده .
6 - جای سفیدگذاشتن بیش از حد معمول در صفحات و سفیدماندن تمام صفحه در دفتر روزنامه و دفتر مشاغل بهمنظور سوءاستفاده .
7 - بستانکارشدن حسابهای نقدی و بانکی، مگر اینکه حسابهای بانکی با صورتحساب بانک مطابقت نماید و یا بستانکارشدن حسابهای بانکی یا نقدی ناشی از تقدم و تأخر ثبت حسابها باشد که در اینصورت موجب رد دفتر نیست.
8 - تأخیر تحریر دفتر روزنامه و مشاغل زاید بر حد مجاز مقرر در تبصرههای 2 و 3 و 4 مادة 13 و تأخیر تحریر دفترکل زاید بر حد مجاز مقرر در مادة 14 و تأخیر تحریر زاید بر حد مقرر در مادة 17 این آییننامه .
9 - عدم ثبت عملیات شعبه یا شعب در دفاتر مرکز طبق مقررات مادة 15 این آییننامه .
10 - اشتباه حساب حاصل در ثبت عملیات مؤسسه درصورتیکه نسبت به اصلاح آن طبق مقررات تبصرة مادة 11 این آییننامه اقدام نشدهباشد.
11 - درصورتیکه مؤدیان مالیاتی حسب مورد از اوراق مخصوص موضوع مادة 169 قانون مالیاتهای مستقیم استفاده ننمایند.
12 - عدم ارائة آییننامهها یا دستورالعملهای کار ماشین و برنامههای آن و نحوة کار با نرمافزارهای مالی مورد استفاده و همچنین عدم تسلیم خلاصة عملیات موضوع مادة 17 این آییننامه در مهلت مقرر در آن ماده در مورد اشخاصی که از سیستمهای الکترونیکی استفاده مینمایند.
13 - عدم ارائة یک یا چند جلد از دفاتر ثبت و پلمپشده (ولو نانویس) .
14 - استفاده از دفاتر ثبت و پلمپشدة سالهای قبل (با توجه به مقررات مادة 3 این آییننامه) .
15 - عدم تطبیق مندرجات دفاتر با اطلاعات موجود در سیستمهای الکترونیکی در مورد اشخاصی که از سیستمهای مذکور استفاده مینمایند.
16 - ثبت هزینهها و درآمدها و هر نوع اعمال و احکام مالی غیرواقع در دفاتر به شرط احراز (توضیح اینکه ثبت هزینههایی که وقوع آن محقق بوده اما بهدلایل خاص قانونی قابل قبول از حیث مالیاتی نیست و برگشت داده میشود، بهمنزلة ثبت هزینههای غیرواقع تلقی نمیشود) .
تبصره ـ در مورد بند 6 این ماده چنانچه سفیدماندن جهت ثبت تراز افتتاحی باشد، موجب رد دفاتر نخواهدبود و همچنین سفیدماندن ذیل صفحات دفتر در آخر هر روز یا هر هفته یا هر ماه به شرطی که اسناد دارای شماره ردیف بوده و قسمت سفیدمانده با خط بسته شود، به اعتبار دفتر خللی وارد نمیآورد.